Uyku düzeni bir çok değişken ile doğrudan ilişkili bir rutindir. Uyku bozuklukları bu rutinin bozulması ile ortaya çıkmaktadır. Normal gelişim gösteren bireyleri etkileyen bu bozulma özel gereksinimli çocukları %80 etkilemektedir.

Peki, Yaşlara Göre Uyku Düzeni Nasıl Olmalıdır?

• Yeni Doğan (0-3 Ay) Uyku Süresi: 14-17 Saat
• 1 Yaşından Önce (4-11 Ay) Uyku Süresi: 12-15 Saat
• Yeni Yürüyenler (1-2 Yaş): 11-14 Saat
• Okul Öncesi (3-5 Yaş): 10-13 Saat
• Okul Başlangıç (6-13 Yaş): 9-11 Saat
• Genç (14-17 Yaş): 8-10 Saat
• Genç Yetişkin (18-25 Yaş): 7-9 Saat
• Yetişkin (26-64 Yaş): 7-9 Saat
• Daha Büyük (+65 Yaş): 7-8 Saat
• 5 yaş altı çocukların gece uykusuna yatış zamanı 19:00-20:30 arasında olmalıdır.
• 3 yaşa kadar gün içinde kestirme uygundur. Ancak saat 15:00’dan sonra olmamalıdır.

Çocuğumda Uyku Düzeni Bozukluğu Var mı?

• Çocuğum kendi başına yatağa gider mi?
• Gün içerisinde dikkat süresi kısa mıdır?
• Gün içerisinde koordinasyonunda bozukluk var mıdır?
• Unutkanlık veya huzursuzluk belirtileri var mıdır?
• Miskinlik gözlenir mi?
• Çeşitli yerlerde ve zamanlarda uyuya kalır mı?

Bu sorulardan yola çıkarak bir uzmana danışmadan evvel ailelere çocukları için uyku günlüğü tutmaları tavsiye edilir. Bu günlük aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde en azından bir haftalık veriyi içermelidir. Uyku günlüğünün içermesi gereken bilgiler aşağıdaki gibidir. 

Uyku Günlüğü

• Uyku düzeni nasıldır? Saat kaçta yatıp kaçta kalkar?
• Gece uyanmaları var mı? Uyandığı saatler ve uyanık kalma süreleri nedir?
• Toplam uyku süresi ne kadar?
• Nerede uyuyor?
• Yatakta geçirdiği süre ne kadar?
• Bağımlı / bağımsız gerçekleşen uyku zamanı ne kadar? (Bir ebeveynin varlığında mı yatağa gider yoksa bağımsız olarak yatağa kendi başına gidip uykuya hazırlanır mı?)

Uyku bozuklukları davranışsal olarak gelişebileceği gibi biyolojik ve fizyolojik süreçlere bağlı da gelişebilir. Tıbbi olarak bir doktora danışmayı gerektiren durumların başlıcaları arasında; uyku apnesi, çocukluk çağı obezitesi, horlama, nefes darlığı, geniz eti veya genişlemiş bademcik, gün içinde kaslarda ani veya kısmi kontrol kaybı veya spazmların oluşması, uykuya dalarken sanrı görme, uyku esnasında ayak veya bacakları sık sık tekrarlayan biçimde hareket ettirme görülür.

Bunların yanı sıra çocuklarda en sık rastlanan uyku bozuklukları arasında davranışsal uykusuzluk, parasomni ve yatak ıslatma bulunur.

Davranışsal Uykusuzluk (Davranışsal İnsomni)

Davranışsal uykusuzluk, çeşitli çevresel uyaranlara bağlı olarak öğrenme geçmişinin oluşmasına ve bunun tüm uyku düzenini ele geçirmesi durumudur.

Çoğu zaman yatmadan evvelki uyaranlar bu öğrenme geçmişinin oluşmasına zemin hazırlar. Örneğin tüketilen yiyecek veya içecekler (çoğunlukla tatlı gıdalar), bir yetişkinin varlığı, duyulan müzik, ortam aydınlatması, hijyen rutini eksikliği, mavi ışık dediğimiz ekranlardan (telefon, televizyon, tablet, bilgisayar) gelen ışıklara uzun süre maruz kalma gibi etkenler uykuyu yoğun biçimde etkiler.

Parasomni

Parasomniler ise  kâbus, gece terörü ve uyur-gezerlik ile kendini gösterir. Kâbuslar REM uyku esnasında oluşur.

Uyku zamanında en sık rastlanan davranışsal problemler arasında tutturma, ağlama, uykuya direnme, odadan çıkma, ebeveyn yatağına gelme gibi davranışlar bulunuyor. 

Uyku Problemleri Nasıl Aşılır?

Davranışsal uyku problemlerinin üstesinden gelmek için uygulanabilecek yöntemlerden bazıları şunlardır:

• Yatak kullanımını sadece uyku ile ilişkilendirmek. Yani çocuğun yatakta oyun oynamak veya video izlemek gibi aktiviteleri yapmasına izin vermememiz gerekir,
• Yatak zamanı rutinleri oluşturmak. Örneğin; hafif atıştırmalık, tuvalete gitme, ışığı kısma, kitap okuma, uyumak,
• Akşamüzeri kestirmelerini sınırlamak, Gün içinde egzersiz yaptırmak. Bunun için oyun parkları tercih edilebilir,
• Yatak öncesinde sadece hafif atıştırmalık tercih etmek, Yatak saatinden 2 saat önce sıvı alımını kesmek,
• Gün içinde güneş ışığına çıkmak ve gece ise odayı mümkün olduğu kadar karanlık tutmak,
• Yatmadan 1 saat önce ekrana bakmayı kesmek,
• “Ne güzel kendin girdin yatağına” demek gibi olumlu pekiştirmeye yer vermek,

Uzm. Klinik Psikolog Nilay E. DİRİSAĞLIK UZUN

Kaynak: 

Topçuoğlu, B. 2023, 29 Kasım (ulaşıldı). Uyku Bozuklukları. Özel Çocuklar Eğitim ve Dayanışma Derneği (ÖÇED). (Metin ÖÇED ana sayfasından alıntılanmıştır.)