Tuvalet eğitimi, çocukların büyüme sürecinde kritik evrelerden bir tanesidir. Normal gelişim gösteren çocuklarda bile zor olan ve zorlayıcı bir süreçken özel gereksinimli çocukların sürecinde çocukların ve ailelerinin daha da çok zorlanacakları bir süreç haline gelebilmektedir.

Tuvalet eğitimine başlamak kritik bir süreçtir. Sürece başlamak belli bazı beceri ve hazırlıkları temelinde ister. Biliş uygunluğu/ hazır bulunuşluğu, kas/ fizyolojik hazır bulunuşluk durumu, bağlamsal şartların ve eğitimcinin hazır oluş durumu ve bilgi birikimi çok önemlidir. Tuvalet eğitiminde çocuğun biliş uygunluğu için mental olarak 1,5 yaş biliş düzeyinde olması beklenmektedir. Bu biliş düzeyi dışkılamanın normal insanlar gibi bez dışına yapabilmesi konusunda farkındalık biliş düzeyidir ve kritiktir. Ardından bir diğer beklenen hazırlık çocuğun pelvik taban kaslarını kontrol edebilmesi ile ilgilidir. İdrarı ve dışkıyı atabilmeye yönelik kas becerisi olmadan eğitime başlamak çocuğun kontrol edemeyeceği bir durumdan beklenti sahibi olmak demektir. Tüm hazırlıklar tamamlandığında çocuk bezden ayrılarak belirlenen günün başlangıcı itibariyle değerlendirme eğitimine başlanır. Bu eğitim sürecinden önce anneye değerlendirme konusunda bilgi vermek ve değerlendirme çizelgesi iletip çizelgeyi nasıl kullanacağının bilgilendirmesinin yapılmasını sağlamak önemlidir. Değerlendirmenin çizelge üzerinden yazılı olması sürecin detaylı ve somut takip edilmesi açısından sağlıklı ve kolaylaştırıcı olmaktadır. Çizelgede başlangıç saati, çocuğun uyku saatleri gibi detayların muhakkak eklenmesi gerekmektedir. Bu gereklilik uzmanın ve ailenin takibini kolaylaştırmaktadır. Ardından çizelge başlangıç saati itibariyle çocuğun yarım saatte bir aralıklarla tuvalete götürülmesi, yapılan dışkılamanın çiş, kaka, kuru şeklinde çizelgeye not edilmesi gerekmektedir. Yaklaşık 1 buçuk hafta ile 4 hafta arasında programın takip edilmesi ve kuruluk deneyimlerinin artış gösterip göstermediğinin anlaşılması, kaçırmaların azalması sürecin iyiye gittiğine yönelik bir işaret olabilmektedir. Süreç olumlu ilerlediği takdirde tuvalet sürelerinin uzaması, çocuğun çiş ya da kaka gibi söylemlere teşvik olması, kuruluk sayısının ve sürelerinin uzaması çalışmanın başarısı ve kalıcılığı konusunda ailelere yön sağlayabilir. Bu şekilde süreç takip edilmelidir.

** Süreç zorlayıcı olabilir özellikle ilk hafta, ancak zaman geçtikçe kararlılıkla ilerlendiğinde süreç uzun vadede rahatlatıcı olacaktır.

Uzman Klinik Psikolog 

Nilay E. DİRİSAĞLIK UZUN

Kaynak: 

2016, Mart 22. Özel Gereksinimli Çocuklarda Tuvalet Eğitimi. https://ailedenokula.com/ozel-gereksinimli-cocuklara-tuvalet-egitimi 

2022, Kasım 17. Tuvalet Eğitimi İçin Gerekli Olan Ön Koşul Becerileri. https://www.turkiyecocukegitim.com/post/tuvalet-egitimi-onkosul