Otizm Nedir?

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), ya da bilinen kısa adıyla otizm, bir bireyin beyninin gelişiminde başkalarını nasıl algıladığını ve onlarla nasıl sosyalleştiğini etkileyen, bu sebeple de sosyal etkileşim ve iletişimde sorunlara neden olan belirli sınırların dışına çıkamayan veya tekrarlayan davranış kalıplarını içeren nörogelişimsel bir bozukluktur. Spektrum terimi, geniş bir yelpaze üzerine yayılmış semptomları ve semptomların derecesini ifade eder.

Otizmin Nedenleri Nelerdir?

Otizm spektrum bozukluğunun bilinen tek bir nedeni yoktur. Hem genetik faktörlerin hem de çevre faktörlerinin farklı roller oynadığı öne sürülmektedir. Genetik faktörlere bakıldığında, birkaç farklı genin ve hormonların otizm spektrum bozukluğunda rol oynadığı görülmektedir. Çevresel faktörlere bakıldığında ise günümüzde viral enfeksiyonlar, hamilelik sırasında alınan ilaçlar, ortaya çıkan komplikasyonlar veya hava kirliliği gibi faktörlerin otizm spektrum bozukluğunu tetiklemede rol oynayıp oynamadığı araştırmacılar tarafından incelenmektedir. Otizm spektrum bozukluğu dünyanın her köşesindeki çocukları etkileyebilir, ancak bazı faktörler bu bozukluğun ortaya çıkması ihtimalini artırabilir. Günümüzde otizm spektrum bozukluğu tanısı alan çocuk sayısı, geçmişe göre artış göstermektedir.

Peki, Otizm’in Belirtileri Nelerdir?

Bazı çocuklar erken bebeklik döneminde göz temasından kaçınma, isimlerine yanıt vermeme ya da bakımlarını sağlayan kişilere karşı kayıtsızlık gibi otizm spektrum bozukluğunun ilk belirtilerini gösterebilir. Diğer vakalarda ise çocuklar yaşamın ilk birkaç ayında veya ilk yılında normal gelişim gösterebilir, ancak aniden kendi içine çekilip gerileme gösterebilir, saldırgan bir tutum takınabilir veya o zamana kadar edindikleri dil becerilerini kaybedebilir. Bu semptomlar genellikle 2 yaşına kadar görülür. Otizm spektrum bozukluğu olan bazı çocuklar öğrenmede zorluk çekebilir veya normalden daha düşük zekâya sahip olma belirtileri görülebilir. Bazı çocuklarda ise normal ve hatta yüksek zekâ görülebilir. Bu çocuklar hızlı öğrenme yetisine sahiptirler, ancak bildiklerini günlük hayatta uygulamak, karşılıklı iletişim kurmak ve sosyal durumlara uyum sağlamakta zorluk çekebilirler. Otizm spektrum bozukluğu olan her çocuk, spektrumun bir diğerinden farklı ve benzersiz bir konumundadır. Bu bozukluğa sahip olanların her birisinde düşük işlevden yüksek işlevliğe kadar yayılan benzersiz bir davranış modeli ve şiddete eğilim seviyesi görülebilir. Spektrumun, her bireyde bir diğerine göre farklı ve bir belirtisi ortaya çıkabilir bu nedenle, bozukluğun ne kadar ağır olduğunun belirlenmesi kolay olmayabilir.

Sosyal iletişim ve etkileşim

• Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuğun veya bir yetişkinin sosyal etkileşim ve iletişim becerileri ile ilgili çeşitli sorunları olabilir bunlar;
• Adının söylenmesine tepki vermemesi veya zaman zaman kendisiyle konuşan bireyleri duymuyor gibi görünmesi,
• Kucaklanmaya ve taşınmaya direniş göstermesi, tek başına oynamayı, kendi dünyasına geri çekilmeyi tercih etmesi,
• Göz temasından kaçınması ve belirli bir yüz ifadesi yoksunluğu,
• Konuşmaması, geç konuşması veya daha önce kazanılan kelime ya da cümleleri söyleme yeteneğini kaybetmesi,
• Kendiliğinden diyalog başlatamaması veya diyaloğu sürdürmemesi, yalnızca bir istek belirtmek ya da bir şeyi tanımlamak için diyalog başlatması,
• Anormal şarkı söyler gibi bir ritimle ya da robot sesi benzeri tekdüze bir ton ile konuşma eğilimi,
• Kelimeleri ya da cümleleri kelimesi kelimesine tekrarladığı halde nasıl kullanılacağını anlamaması, sürekli aynı kelimenin tekrarı,
• Basit soruları veya talimatları anlamıyor gibi görünmesi,
• Duyguları veya hislerini ifade edememesi ve başkalarının duygularının farkına varamaması,
• Nesneleri getirmemesi veya onlara işaret etmemesi,
• Karşılıklı sosyal etkileşime pasif, saldırgan veya yıkıcı tarzda ve duruma uygunsuz bir şekilde yaklaşma eğilimi,
• Yüz ifadesi, vücut dili veya ses tonu gibi kelimelerle ifade edilmeyen iletişim yöntemlerini tanımada zorluk çekmesi,
• Mizah ve imayı anlamakta güçlük çekmesi,
• Tehlikeye karşı duyarsızlık,
• Yoğun inatçılık ve hırçınlık.

Davranış Biçimleri

• Otizm spektrum bozukluğu olan bir çocuğun veya yetişkin bir bireyin davranış biçimleri ile ilgili çeşitli sorunları olabilir bunlar;
• Öne arkaya sallama, kendi çevresinde dönme veya el çırpma gibi kendini tekrarlayan hareketler,
• Kendini ısırma veya başına vurma gibi kendine zarar verebilecek faaliyetler,
• Belirli rutinleri veya ritüelleri geliştirme ve bunlarda meydana gelecek en ufak bir değişiklikten büyük rahatsızlık duyma,
• Koordinasyon sorunları görülmesi, 
• Ayak parmakları üzerinde yürüme, 
• Bir şeyleri düşürme, sürekli takılma gibi hareket kalıplarını tekrarlama, garip, sert veya abartılı bir vücut dili kullanma,
• Bir oyuncak arabanın dönen tekerlekleri gibi herhangi bir nesnenin detaylarından aşırı etkilenme, ancak bu nesnenin genel amacı veya işlevi anlayamama,
• Işığa, sese veya temasa karşı alışılmadık derecede hassas olmasına rağmen ağrı veya sıcaklığa kayıtsız olma,
• Taklitçilik ya da yalandan inanma gibi hareketleri yapamama,
• Bir nesne ya da faaliyete anormal derecede odaklanma veya takılma,
• Belirli yiyecek türlerini toptan reddetme veya sadece belirli yemekleri yeme.

Otizm spektrum bozukluğu olan bazı bireyler büyüdükçe ve olgunlaştıkça başkaları ile daha fazla iletişime geçebilir ve davranışlarında daha az rahatsızlık gözlemlenebilir. Spektruma bağlı olarak, bazı vakalarda normal veya normale yakın bir hayat sürülmesi mümkün olabilir. 

Bununla birlikte, spektrum üzerindeki diğer çocuklar dil veya sosyal becerilerle ilgili zorluk yaşamaya devam edebilir ve gençlik yıllarının gelmesiyle davranışsal ve duygusal problemler daha ağır bir hal alabilir.

Otizmin Çeşitleri Nelerdir?

Otizm spektrum bozukluğu, tanının belirtilerine göre üç farklı şekilde sınıflandırılmaktadır.

Klasik Otizm: Sadece otizm olarak da bilinen klasik otizm, sosyalleşme ve iletişim sorunlarının ağır biçimde görüldüğü, dil ve konuşma gecikmeleri, davranış bozuklukları gibi belirtilerle kendini gösterir.

Asperger Sendromu: Otizmin daha hafif seyrettiği bu tip bozukluklarda, diğer otizm türlerinde olduğu gibi sosyal davranışlarda anormallik gözlenir. Fakat Asperger Sendromu’ nda konuşma bozukluğu ve zihinsel engellilik gibi problemler görülmez.

Atipik Otizm: Klasik otizm ve Asperger Sendromu ile ortak belirtileri bulunan, ancak tüm kriterleri taşımayan bireyler atipik otizm bozukluğu tanısı alır. Bu tip otizm bozukluğu taşıyan kişiler, sosyalleşmede ve normal yaşamlarını sürdürmede ileri derecede sorun yaşamazlar ve topluma diğer otizm çeşitlerine göre topluma daha kolay uyum gösterirler.

Otizmin Müdahalesi Nasıl Olur?

Otizm tanısında en önemli basamak “Erken Teşhistir.” Müdahale uzun bir süreç gerektirdiğinden tanılama ne kadar erken olursa ilerleme o kadar nitelikli olabilir. Gecikmiş tanılamada çocuğun geç kaldığı ya da atladığı her gelişim evresi ve gelişime özgü beceriler gelecek kazanım sürecini olumsuz etkileyecektir. İkinci basamak ise “Davranışsal Eğitim” basamağıdır. Özel eğitimler ve terapiler ile çocuğun tanıya bağlı zorluk yaşadığı alanlar üzerine çalışılarak gelişim sağlanmalıdır. Son olarak “Tıbbi Müdahale” basamağı vardır. Bu basamak çoğu zaman ailelerin bilmek ve uygulamak konusunda rahatsız olduğu bir basamaktır ancak bireyin problem davranış çeşitliliği ve yoğunluğu fazla ise kendisine ve çevresine vereceği zararı ortadan kaldırmak ve gelişimini sağlayacak eğitim sürecine uyumunu sağlamak adına psiko- farmakolojik müdahaleler de kullanılabilmektedir.

Uzman Klinik Psikolog Nilay E. DİRİSAĞLIK

Kaynakça

2020, Eylül 25. Otizm Nedir? Belirtileri Nelerdir? https://www.medicana.com.tr/saglik-rehberi-detay/12100/otizm-nedir-belirtileri-nelerdir 

2023, Mayıs 12. Otizm. https://ozelgereksinimli.com/otizm/?gclid=EAIaIQobChMIz9OO7Mvv_gIViYPVCh1SyQDgEAAYAiAAEgKoN_D_BwE 

2022, Mayıs 24. Otizm Spektrum Bozukluğu. https://www.acibadem.com.tr/ilgi-alani/otizm-spektrum-bozuklugu/