Fonolojik Farkındalık Aktiviteleriyle Okuma Becerilerini Geliştirme

Okuma becerileri, bireylerin yazılı metinleri doğru bir şekilde okuyup anlayabilmelerini sağlayan temel yeteneklerdir. Okuma becerilerinin kazanılmasında önemli bir rol oynayan faktörlerden biri de fonolojik farkındalıktır. Fonolojik farkındalık, bireylerin dilin ses yapısını (fonoloji) fark etme ve manipüle etme yeteneğidir. Bu farkındalık, harfler ve sesler arasındaki ilişkiyi anlamada ve okuma süreçlerinde başarıya ulaşmada kritik bir faktördür.

Fonolojik Farkındalık ve Okuma İlişkisi

Fonolojik farkındalık, dört ana alt beceriyi içerir:

• Sözcük Farkındalığı: Dilin farklı sözcüklerden oluştuğunu fark etme.
• Hece Farkındalığı: Sözcüklerin hecelere ayrılabileceğini anlama.
• Uyak Farkındalığı: Kelimelerin sonlarındaki benzerliği fark etme.
• Fonem Farkındalığı: Küçük ses birimleri (fonemler) ve bu seslerin sözcük anlamlarını nasıl değiştirdiğini fark etme.

Fonolojik farkındalık, özellikle erken yaşlardaki çocuklar için okuma becerilerinin gelişmesinde kritik bir unsurdur. Çocuklar, harfleri tanımanın ötesinde, bu harflerin çıkardığı sesleri öğrenmeli ve bu sesleri bir araya getirerek kelimeler oluşturmalıdır. Bu süreç, okuma yazma öğretiminde ilk adım olarak kabul edilir.

Fonolojik Farkındalık Aktiviteleri

Fonolojik farkındalık gelişimi, çeşitli oyunlar ve etkinliklerle desteklenebilir. Bu aktiviteler, çocukların sesleri tanımalarını ve bu seslerle oyunlar oynamalarını sağlar, böylece okuma becerilerini geliştirir.

1. Ses Avı Oyunu

Amaç: İlk sesleri tanıma

Nasıl oynanır:

• Öğretmen ya da ebeveyn bir ses söyler: "B" sesi gibi.
• Çocuktan bu sesle başlayan nesneleri bulmasını ister: “Bardak, balık, balon…”
• İsterseniz bu nesneler sınıf veya ev ortamında bulunabilir.

2. Kelime Bölme Oyunu (Heceleme)

Amaç: Kelimeleri hecelerine ayırma

Nasıl oynanır:

• Çocuğa bir kelime verilir: örneğin “elma”
• Çocuktan kelimeyi alkışlarla ya da parmak vuruşlarıyla hecelere ayırması istenir: “el-ma”
• Geliştikçe daha uzun kelimelere geçilebilir.

3. Kafiye Eşleştirme

Amaç: Kafiyeli (uyaklı) kelimeleri tanıma

Nasıl oynanır:

• “Fare” dedikten sonra çocuklardan kafiyeli kelimeler bulmalarını isteyin: “kare, çare, tabure…”
• Kartlarla da oynanabilir: çocuk kafiyeli olan kelimeleri eşleştirir.

4. Hayvan İsmi ve İlk Ses

Amaç: Baş sesleri ayırt etme

Nasıl oynanır:

• “Hangi hayvan ‘K’ sesiyle başlar?” gibi sorular sorulur.
• Çocuk “Köpek!” gibi cevap verir.
• İleri düzeyde: “Kedi mi, deve mi ‘D’ sesiyle başlar?” gibi karşılaştırmalı sorular sorabilirsiniz.

5. Hece Silme Oyunu

Amaç: Heceleri silerek kelimelerdeki farkı fark etme

Nasıl oynanır:

• “Kalem” kelimesini söyleyin, sonra “ka”yı çıkarınca ne kalır? → “lem”
• “Ayakkabı”dan “ay”ı çıkarırsak ne kalır? → “akkabı”
• Bu beceri zorlayıcı olabilir, aşamalı ilerlemek iyi olur.

6. Sesleri Dinle ve Tanı

Amaç: Sesleri izole etme

Nasıl oynanır:

• “Benim düşündüğüm kelime ‘m’ sesiyle başlıyor, tatlı bir şey, ne olabilir?”
• Çocuklar ipuçlarını dinleyerek cevabı tahmin eder: “Muz!”

Sonuç

Fonolojik farkındalık, okuma becerilerinin temeli olarak kabul edilebilir. Çocukların harf ve ses ilişkilerini anlaması, okuma ve yazma becerilerini geliştirmeleri için kritik bir adımdır. Fonolojik farkındalık aktiviteleri, çocukların bu beceriyi eğlenceli bir şekilde kazanmalarını sağlar. Bu aktivitelerle desteklenen okuma öğretimi, çocukların okuma süreçlerini hızlandırır ve güçlü okuma becerileri kazandırır.

Dil ve Konuşma Terapisti

Emine Şeyma ŞAH

Kaynak:

• Adams, M. J. (1990). Beginning to Read: Thinking and Learning about Print. MIT Press.
• Snow, C. E., Burns, M. S., & Griffin, P. (1998). Preventing Reading Difficulties in Young Children. National Academy Press.
• Ehri, L. C. (2005). Learning to Read and Spell: A Scientific Agenda. Journal of Literacy Research, 37(4), 437-472.
• Yıldırım, S. (2013). Fonolojik Farkındalık ve Okuma Yazma Becerileri Üzerine Etkileri. Eğitim ve Bilim, 38(169), 70-81.