Yazımıza öncelikle “duyu” kavramını açıklayarak başlayalım. Nedir duyu? Canlıların dış dünyanın uyaranlarını görme, işitme, koklama, dokunma ve tat alma organları aracılığıyla algılamasını sağlayan organların işlevidir. Bu alandaki işlev bozukluklarına da duyu hassasiyeti adı verilir. Çevreden ve vücuttan beyne iletilen duyusal uyaranlara karşı düşük eşiğe sahip olunması durumudur. Duyu hassasiyeti olan bireyler uyaranlara karşı kaygı duyar, rahatsız olur ve bazen kaçınmaya çalışırlar. Bu hassasiyet sadece kaçınma ile değil arayış ile de kendini gösterebilmektedir. Duyusal zorluk iki şekilde ele alınır. Duyusal hassasiyet, çevreden ve vücuttan beyne iletilen duyusal uyaranlara karşı düşük eşiğe sahip olunmasıdır. Duyusal hassasiyeti olan bireyler uyaranlara karşı aşırı hassasiyet gösterirler ve rahatsız olurlar. Duyusal kaçınma, duyusal hassasiyeti olup bu durumun farkında olan kişilerin uyaranlardan kaçınmasıdır. Duyusal kaçınması olan kişiler uyarandan rahatsız olduğunu belli ederek çözüm yolu bulmaya çalışırlar.

Duyusal Hassasiyeti Olan Bireylerde Gözlenen Bazı Davranışlar

• Yüksek ve ani seslerden rahatsız olup ağlama
• Genelde sakin ve oturarak oynan oyunları tercih etme
• Farklı dokudaki zeminlere basmak istememe
• Baş aşağı olduğu oyunlardan aşırı rahatsız olma
• Belli dokudaki yiyecekleri yeme, diğerlerini yememe
• Kinetik kum, oyun hamuru, yumuşak ve ıslak olan nesneler gibi bazı doku ve yüzeylere dokunmama
• Banyoda yüzüne ve bağrına su gelince rahatsız olma
• Çok az olan yaralanmalara ve acılara karşı yüksek tepkiler verme
• Elleri veya giysisi kirlendiğinde aşırı rahatsız olma, ellerini bir yerlere sürerek temizlemeye çalışma

Duyusal Kaçınması Olan Bireylerde Gözlenen Bazı Davranışlar

• Yüksek ve ani seslerden rahatsız olup kulaklarını kapatma
• Kinetik kum gibi rahatsız dokudaki oyunları oynarken kürek, kaşık gibi araçlarla oynama, eli ile dokunmama
• Etrafta koşan çocuklardan rahatsız olduğu için onlarla oynamama, tek başına oyun oynama veya parka ve kreşe gitmek istememe
• Yerdeki dokulardan kaçınmak için parmak ucu yürüme
• Yeni yemeklerin tadına bakmama, deneyime kapalı olma

Peki, sağaltım süreci nasıl olur?

Adım Adım Duyu Bütünleme Terapisi Süreci

Bireysel Yaklaşım: Her çocuğun duyusal ihtiyaçları farklıdır. Duyu bütünleme terapisi programı, çocuğun ihtiyaçlarına ve gelişim seviyesine uygun olarak kişiselleştirilir.

Ebeveyn Eğitimi: Ebeveynlere duyu bütünleme terapisi hakkında bilgi verilir. Onlara çocuklarının duyusal ihtiyaçlarını nasıl anlayacakları ve destekleyecekleri konusunda bilgi verilir.

Materyal: Duyu bütünleme terapisi için gerekli olan araçlar ve malzemeler aileye aktarılır. Bunlar, çocukların duyusal deneyimlerini zenginleştirecek aktiviteleri içerebilir.

Açık İletişim: Çocuklarla açık iletişim kurulmalı. Onlara duyusal deneyimlerini nasıl hissettiklerini sorulması ve bu konuda konuşmalarını teşvik edilmesi önerilir.

Duyusal Diyet: Duyusal diyet, çocuğun günlük aktivitelerini ve deneyimlerini nasıl dengeleyebileceğini keşfetmesini sağlayan önemli bir kavramdır. Çocuklara farklı duyusal deneyimleri denemeleri için fırsatlar sunulur. Çocuğa özel duyusal diyet programı hazırlanır.

Hedef Belirleme: Program sürecinde belirli hedefler belirlenir ve ilerleme takip edilir. Çocuğun gelişimini gözlemleyerek program süreci ayarlanır. Her çocuğa özel kısa dönem ve uzun dönem hedefler belirlenir.

Aile Katılımı: Ailelerin program sürecinde ergoterapist ile yakın teması kurması oldukça önemlidir. Ebeveynlerin programı günlük yaşama entegre etmeleri ve çocuklarının ihtiyaçlarını desteklemeleri oldukça yararlıdır.

Sürekli Destek: Duyu bütünleme terapisi sürekli bir süreç olabilir. Çocuğun gelişimini izlemeye devam edilir ve gerektiğinde program düzenlenmelidir.

Uzm. Klinik Psikolog Nilay E. DİRİSAĞLIK UZUN

Kaynak: 

Duyusal Hassasiyet ve Duyusal Kaçınma, 2022, Eylül 19. Ergoterapim Ergoterapi ve Gelişim Merkezi. https://www.ergoterapim.com/duyusal-hassasiyet-kacinma/  

Duyu Bütünleme Terapisi Süreci Nasıl İlerler, 2023, Eylül 21. Ergoterapim Ergoterapi ve Gelişim Merkezi. https://www.ergoterapim.com/duyu-butunleme-terapisi-sureci-nasil-ilerler/